Kto jest kim?

Marzena ZeraKto jest kim? Na ulicach dużych miast w Polsce coraz częściej słychać obce języki. Turyści, studenci, pracownicy zagranicznych korporacji, uchodźcy, nielegalni imigranci. Stereotypowe myślenie utrudnia zrozumienie, kto jest kim w tym tyglu. Oto krótki przewodnik.Kto to jest migrant?
Każda osoba, która zmienia kraj pobytu – z różnych powodów, niekoniecznie związanych z prześladowaniem. Większość migrantów zmienia miejsce pobytu z własnego wyboru i wcale nie wymaga – ani nie oczekuje – ochrony.

Kto to jest nielegalny imigrant?
To człowiek, który przekroczył międzynarodowe granice (lub przebywa w danym kraju) bez ważnych dokumentów. Nielegalny imigrant może mieć podstawy ubiegać się o status uchodźcy – ale nie musi. Są nielegalni imigranci, którym po prostu skończyła się ważność wizy. Sam fakt nielegalnego przekroczenia granicy nie świadczy o tym, że człowiek nie zasługuje na międzynarodową ochronę. Regularnie zdarzają się sytuacje, że uchodźca może przekroczyć granicę własnego państwa wyłącznie nielegalnie – co nie umniejsza w żaden sposób jego prawa do szukania ochrony w innym kraju.

Kto to jest osoba ubiegająca się o status uchodźcy?
To każdy, kto ubiega się o ochronę przed prześladowaniem na podstawie Konwencji Genewskiej z 1951 r. i czeka na decyzję w tej sprawie.

Kto to jest uchodźca?
Definicję uchodźcy, która obowiązuje w Europie, precyzuje Konwencja Genewska o Statusie Uchodźców z 1951 r.: to każda osoba, która z powodu uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu rasy, narodowości, religii, poglądów politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej przebywa poza terytorium swojego państwa i z powodu tych obaw nie chce lub nie może korzystać z ochrony tego państwa.
W Ameryce Południowej i Afryce słowo uchodźca ma szersze znaczenie – to także osoba, która opuszcza swój kraj z powodu wojny. Ciekawe, że międzynarodowe przepisy definiują uchodźcę w oparciu o jego obiektywną sytuację, a nie fakt uznania tej decyzji formalnie przez państwo, które 'status uchodźcy’ nadaje. Uchodźcą jest się więc wtedy, gdy człowiek spełnia wymogi Konwencji – niezależnie od tego, czy uzyska się dokument potwierdzający ten fakt, czy nie.

Co to jest status uchodźcy?
To forma udokumentowania statusu cudzoziemca jako objętego międzynarodową ochroną. Państwo, które nadaje osobie status uchodźcy, uznaje, że spełnia ona kryteria wymienione w prawie międzynarodowym, i oferuje tej osobie pewne prawa na swoim terytorium – regulowane przez przepisy prawne tego państwa. Ochrona obejmuje przede wszystkim prawo do pobytu na bezpiecznym terytorium (nieodesłania do kraju, w którym życie lub bezpieczeństwo cudzoziemca byłoby zagrożone).

Co to jest azyl?
Polski zwrot ‘status uchodźcy’ odpowiada znaczeniem angielskiemu słowu ‘asylum’. Polskie słowo ‘azyl’ także oznacza formę ochrony cudzoziemców – w oparciu o interes państwa, a nie międzynarodowe przepisy zobowiązujące Polskę do ochrony osób prześladowanych. Polska może więc udzielić ochrony cudzoziemcowi, który o nią poprosi, nawet gdy dana osoba nie spełnia międzynarodowych kryteriów – jeżeli władze uznają, że takiej ochrony chcą danej osobie udzielić.

Co to jest pobyt tolerowany?
Na przestrzeni lat udzielania statusu uchodźcy kraje uznały, że są na świecie ludzie niekwalifikujący się na uchodźców – ale wymagających pomocy. Dla nich utworzono więc możliwość tzw. ochrony uzupełniającej lub subsydiarnej – polega ona na udzieleniu cudzoziemcowi zgody na pobyt w kraju, a także przyznaniem pakietu różnych praw, bez uznawania tej osoby za uchodźcę. W Polsce taką formą ochrony jest właśnie pobyt tolerowany. W praktyce często ten status udzielany jest osobom, którym odmówiono statusu uchodźcy, ale jednocześnie nie można ich wydalić do kraju pochodzenia z powodu zagrożenia wolności, zdrowia, życia, a także innych przyczyn niezależnych od cudzoziemca, jak np. brak podpisanych umów ekstradycyjnych.

Co to znaczy „ochrona międzynarodowa”?
To przede wszystkim ochrona uchodźców przed odesłaniem do kraju, w którym grozi im niebezpieczeństwo – tzw. non-refoulement. Ochrona uchodźców to nie tylko nadanie statusu uchodźcy, ale również umożliwienie cudzoziemcom normalnego życia w nowym kraju.

Co to jest Konwencja Genewska?
To główny międzynarodowy dokument o ochronie uchodźców (z 1951 r.). Polska podpisała Konwencję w 1992 r. Konwencja podaje definicję uchodźcy i precyzuje zobowiązania państw wobec uchodźców.